Match case Limit results 1 per page. Click here to load reader. Upload: ngotuyen Post on 11-Jan-2017. 215 views
Leki cytostatyczne to leki wykorzystywane w chemioterapii w walce z nowotworami. Charakteryzują się wysoką skutecznością działania, jednak mogą powodować szereg niekorzystnych dla zdrowia skutków ubocznych. W jaki sposób działają leki cytostCzym są leki cytostatyczne?Leki cytostatyczne stanowią grupę substancji naturalnych i syntetycznych wykorzystywanych przeciw nowotworom w przebiegu chemioterapii. Cytostatyki toksycznie oddziałują na komórki rakowe mające skłonność do szybkiego namnażania się. Niestety, choć wykazują działanie lecznicze, to mają negatywny wpływ na organizm, ponieważ upośledzają jego prawidłowe funkcjonowanie. Leki cytostatyczne stanowić mogą zarówno pojedynczą i samodzielną formę leczenia lub być uzupełnieniem radioterapii, hormonoterapii i metod leków cytostatycznychLeki cytostatyczne przede wszystkim hamują proces podziału szkodliwych komórek. W organizmie zdrowego człowieka komórki przechodzą przez rozwojowy cykl podziału składający się z czterech etapów. Cytostatyki oddziałują toksycznie podczas konkretnych faz, ale warto zaznaczyć, że działanie to wpływa nie tylko na komórki nowotworowe, ale także na te zdrowe. Cytostatyki są wdrażane do leczenia, aby wydłużyć życie osoby chorej. Przy ich zastosowaniu należy wnikliwie przeanalizować bilans korzyści dla zdrowia i możliwych działań niepożądanych mogących wynikać z ich leków cytostatycznychLeki cytostatyczne dzielą się na 3 klasy z uwagi na ich działanie: cytostatyki swoiste dla cyklu: niszczą komórki, znajdujące się w określonym stadium cyklu podziału komórkowego. Do tej grupy należą leki alkilujące oraz większość antybiotyków cytostatycznych;cytostatyki swoiste dla fazy: ich zadaniem jest niszczenie komórek, które znajdują się w określonej fazie cyklu komórkowego. Do tej grupy zaliczane są antymetabolity, hydroksykarbamid i prokarbazyna;cytostatyki cytostatyczne – możliwe działania niepożądaneStosowanie leków cytostatycznych wiąże się z ryzykiem wystąpienia poważnych dla organizmu konsekwencji z uwagi na ich mechanizm działania. Leki cytostatyczne działają toksycznie na komórki nowotworowe, ale uszkadzają również te zdrowo się rozwijające. Wśród działań niepożądanych, mogących wystąpić na skutek terapii lekami cytostatycznymi, wymienia się: neutropenię, anemię, trombocytopenię;utrata włosów, łysienie;wrzody żołądka i dwunastnicy;bezpłodność w wyniku uszkodzenia komórek płciowych;dotkliwe obniżenie odporności (mogące stanowić zagrożenie dla życia pacjenta);nudności, wymioty;uszkodzenie nerek poprzez zwiększenie poziomu kwasu użyciem leków cytostatycznych należy skonsultować się z lekarzem i zapoznać się dokładnie z informacjami załączonymi na ulotce.
się na artykułach z ostatnich 5 lat. Słowa kluczowe i ich kom - binacje użyte do wyszukiwania – zgodne z wyszukiwarką MeSH – były następujące: „glejak”, „cytostatyki”, „temozolo-mid”, „prokarbazyna”, „lomustyna”, „winkrystyna”, „bewacy-zumab”. Opis stanu wiedzy. W terapii glejaków najczęściej podaje Obecna wiedza oraz wyniki badań dotyczące poziomu narażenia personelu medycznego na leki cytostatyczne, dają mocne podstawy ku temu, aby całkowicie przenieść proces przygotowywania tych preparatów do aptek szpitalnych i to nie tylko ze względu na zagwarantowanie jakości dostarczanego leku, ale przede wszystkim w celu podniesienia bezpieczeństwa jego cytostatyczne – leki ważne, ale niebezpieczneStandardem leczenia nowotworów jest farmakoterapia, której jednym z elementów jest często terapia skojarzona. Do leków stosowanych w leczeniu nowotworów zaliczamy przede wszystkim hormony, przeciwciała monoklonalne, środki immunostymulujące oraz leki cytostatyczne. Zazwyczaj podczas chemioterapii stosuje się kilka leków z różnych grup to preparaty lecznicze, których mechanizm działania związany jest z wywoływaniem zaburzeń w przebiegu cyklu komórkowego w komórkach nowotworowych, charakteryzujących się szybkimi podziałami, a tym samym doprowadzenie do ich śmierci [1]. Jednak działanie to nie jest selektywne i powoduje również zaburzenia w zdrowych komórkach, czego rezultatem są liczne skutki uboczne terapii [2].Z tego powodu, leki te uznawane są za potencjalnie teratogenne, rakotwórcze i mutagenne, a ich szkodliwy wpływ obserwowany jest nie tylko u pacjentów, którzy je przyjmują, ale również u personelu medycznego zaangażowanego w ich przygotowanie, a następnie podawanie chorym [3].Rola farmaceuty w przygotowaniu leków cytostatycznychZgodnie z brzmieniem treści Ustawy Prawo Farmaceutyczne, za przygotowanie chemioterapeutyku do podania parenteralnego w dawce dobowej odpowiedzialny jest farmaceuta zatrudniony w aptece szpitalnej [4].Przepis ten ma zagwarantować pacjentowi, że lek będzie sporządzony w oparciu o fachową wiedzę wykształconego personelu medycznego. Tym samym będzie cechował się wysoką jakością i dzięki temu skutecznością oraz bezpieczeństwem działania. Praca farmaceuty ma zagwarantować również podanie leku w kompatybilnym roztworze i ochronę pacjenta przed skażeniem dawki innym farmaceutykiem. Personel fachowy może służyć swoją wiedzą merytoryczną na etapie zlecania leczenia i kontroli recepty odnośnie do stosowanych dawek, schematów leczenia, farmakokinetyki, stabilności roztworów oraz możliwych interakcji lekowych [5].Przygotowanie cytostatyków – ocena wpływu na personel fachowyZagadnieniem wpływu cytostatyków na personel medyczny zajmuje się biomonitoring, którego zadaniem jest ocena ekspozycji oraz skutków narażenia. Jego działanie ma na celu pomiar ilości substancji czynnej w tkankach, jak również obserwację efektów zdrowotnych takiego kontaktu. Najczęściej dokonuje się pomiarów obecności ksenobiotyku we krwi, tkankach oraz moczu [1].Ocena narażenia na cytostatyki podczas ich przygotowania i podawania w formie iniekcji dożylnych jest bardzo trudna. Związane jest to nie tylko z dostępnością metod badawczych używanych do pomiarów stężeń substancji w środowisku pracy czy materiale biologicznym, ale i kosztów takiej obserwacji. Nie ustalono również parametrów granicznych dla substancji czynnych leków przeciwnowotworowych, dopuszczalnych w środowisku pracy oraz materiale pobranym od personelu [6].Jednak proces ten powinien być prowadzony, ponieważ wykazano, że pozostałości substancji cytotoksycznych obecne są praktycznie we wszystkich miejscach związanych z ich przygotowaniem oraz podawaniem (dowiedziono ich obecności nie tylko na powierzchniach, ale również w próbkach powietrza) [3, 6]. A badania takie mogą stanowić postawę do podejmowania przez pracodawcę odpowiednich działań, mających na celu ochronę pracowników [6].Drogi wnikania cytostatyków do organizmu personelu medycznegoNarażenie na leki cytostatyczne wiąże się z każdym elementem procesu prowadzącego do ich przygotowania. W licznych badaniach udowodniono, że ślady cytostatyków znajdowały się w moczu, płynach ustrojowych i tkankach pracowników służby zdrowia, a więc zagrożenie jest realne [6].Główną drogą, którą mogą się one przedostać do organizmu jest skóra. Leki cytostatyczne mogą się przez nią wchłonąć nawet jeśli nie jest uszkodzona. Do zaabsorbowania substancji czynnej może dojść przy sporządzaniu roztworów, czy też podczas kontaktu z zanieczyszczoną cytostatyku może się również odbywać drogą wziewną, poprzez bezpośrednie wdychanie aerozolu lub pyłu leku w trakcie jego przygotowania oraz poprzez przewód pokarmowy (szczególnie jeśli personel nie stosuje się do najważniejszych zasad BHP) [1, 6].Wpływ narażenia na leki cytostatyczne na organizm człowiekaWpływ narażenia na cytostatyki na ludzki organizm nie jest jednoznacznie określony. Objawy mogą być bardzo różne, a większość z nich jest dość niespecyficzna. W przeprowadzonych badaniach obserwowano pracowników służby zdrowia mających styczność z chemioterapeutykami. Wśród najczęstszych dolegliwości, które mogły być związane z wykonywaną przez nich pracą wyróżniono biegunkę, przewlekły ból gardła, bóle i zawroty głowy, wzmożone wypadanie włosów, wysypki, łzawienia oczu i suchość spojówek, nudności i wymioty, odczuwanie zaburzenia rytmu serca oraz ogólną nadwrażliwość. Długotrwałe narażenie na cytostatyki może mieć również związek z uszkodzeniami i zwłóknieniem wątroby oraz uszkodzeniami nerek [2, 6].Największym jednak problemem związanym z narażeniem personelu medycznego na działanie cytostatyków mogą być problemy z płodnością, wpływ tych związków na przebieg ciąży oraz dobrostan i rozwój płodu. Nie można zapomnieć także o działaniach odległych, do których może należeć rozwój choroby nowotworowej białaczek [2, 3]. Ryzyko wiąże się nie tylko z samym kontaktem, ale również rodzajem cytostatyku. Sklasyfikowano je ze względu na swój potencjał kancerogenny (Tab. 1)Tabela 1. Klasyfikacja cytostatyków ze względu na ich potencjał rakotwórczy [7]Kategoria czynników rakotwórczychLeki cytostatycznegrupa Iśrodki rakotwórcze dla ludziazatiopryna, busulfan, chlorambucyl, nitrozomocznik, cyklofosfamid, etopozyd w programie BEP, melfalan, program MOPP i inne zawierające leki alkilujące, tiotepa, treosulfangrupa II Aśrodki prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzidoksorubicyna, azacytydyna, karmustyna, lomustyna, chlorozotocyna, cisplatyna, etopozyd, chlormetyna, prokarbazyna, tenipozydgrupa II Bśrodki przypuszczalnie rakotwórcze dla ludziamsakryna, bleomycyna, dakarbazyna, daunomycyna, mitomycyna c, mitoksantron, streptozotocynagrupa IIIśrodki niesklasyfikowaneco do rakotwórczości5-fluorouracyl, ifosfamid, 6-merkaptopuryna, metotreksat, winblastyna, winkrystynaMinimalizacja ryzyka – przepisy prawne i proceduryFakt istnienia dużego narażenia zawodowego na cytostatyki w Polsce potwierdzają dane Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje Chemiczne, ich Mieszaniny, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym, który prowadzony jest przez Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi [6]. Od 1996 roku pracowników zajmujących się przygotowaniem cytostatyków obowiązują przepisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnych (z późniejszymi zmianami z dnia 31. sierpnia 2000 roku). Dokument ten nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia pracownikom pracującym przy przygotowaniu cytostatyków odpowiedniej odzieży ochronnej – fartuchów, masek, rękawiczek i okularów, a także opisuje miejsce przeznaczone do przygotowania leków, które powinno być wyposażone w lożę laminarną. W Rozporządzeniu można również odnaleźć wytyczne dotyczące postępowania po przypadkowym skażeniu cytostatykami [2, 8, 9].Poza tym, w 2016 roku Komisja Europejska przygotowała odpowiednie rekomendacje, mające służyć zapobieganiu zawodowej ekspozycji na działanie leków cytostatycznych. Ich treść przede wszystkim odnosi się do założenia regularnego monitorowania narażenia personelu fachowego. Bezpieczne obchodzenie się z preparatami potencjalnie szkodliwymi opisuje również Przewodnik Międzynarodowego Towarzystwa Praktyków Farmacji Onkologicznej (ISOPP – International Society of Oncology Pharmacy Pracitioners). Jednak należy pamiętać, że dokumenty te mogą być wskazówką, ale nie są obowiązującym prawem [6].Z tego też powodu w aptekach zajmujących się przygotowaniem cytostatyków określa się wewnętrzne procedury. One dużo bardziej szczegółowo opisują postępowanie mające zapewnić pracownikom jak największe zasady – kto może wykonywać leki cytotoksyczneW przygotowanie leków cytotoksycznych zaangażowany powinien być świadomy, wykwalifikowany i dobrze przeszkolony zespół, który będzie się stosować do procedur. Jednak nie każda osoba z odpowiednim wykształceniem i kwalifikacjami może podjąć się tego względu na potencjalną teratogenność, embriotoksyczność oraz wpływ na płodność, w proces przygotowywania leków cytostatycznych nie powinny być zaangażowane kobiety w wieku rozrodczym, które planują dzieci lub są aktualnie w ciąży. Istnieje również lista innych przeciwwskazań do podjęcia pracy przy lekach cytotoksycznych. Ich obecność zwykle weryfikuje się podczas regularnych i dokładnych badań lekarskich:karmienie piersiązaburzenia hematologiczneschorzenia nerekchoroby wątrobyprzewlekłe dermatozy (z obecnością czynnych zmian)praca w narażeniu na promieniowanie jonizująceaktualne ostre infekcje górnych dróg oddechowychwiek poniżej 18 lat [1, 3]Lek cytostatyczny i jego proces przygotowaniaPrzyjęcie i magazynowaniePodczas przyjęcia leku cytotoksycznego do apteki należy zwrócić uwagę na jego specjalne oznaczenie oraz fakt, czy dostarczono go w osobnych, szczelnie zamkniętych i zabezpieczonych opakowaniach. Personel przyjmujący towar powinno wyposażyć się w jednorazowe magazynie aptecznym substancje te powinno się przechowywać w osobnych szafach, lodówkach lub całym odrębnym pomieszczeniu magazynowym. W niektórych aptekach leki te magazynuje się w pomieszczeniu przygotowawczym, obok boksu, w którym przygotowuje się preparaty w dawkach dziennych. Dzięki temu, minimalizacji ulega narażenie na kontakt z nimi np. podczas ich transportu przez w magazynie odpowiednie oznakowanie również jest niezwykle ważne – powinno pojawić się w wydzielonych strefach, na półkach. Oficjalnie stosuje się napis Uwaga! Leki cytotoksyczne, który umieszczony jest na żółtym roztworów dla pacjentów – CPLCW procesie przygotowania leku dla pacjenta najważniejsze jest zapewnienie jałowości produktu, co jednocześnie wpływa również na zminimalizowanie zanieczyszczenia środowiska pracy. Dlatego też powinno to się odbywać w specjalnie wyodrębnionym pomieszczeniu nazywanym Centralną Pracownią Leku Cytotoksycznego (CPLC). Do podstawowych wymagań, jakie pomieszczenie to powinno spełniać, należy oddzielenie go od reszty apteki śluzami osobowymi. Dodatkowo klasa czystości powietrza B oraz co najmniej 10-20 krotna wymiana powietrza w ciągu godziny. Pomieszczenie to powinno być wykonane z materiałów o gładkiej powierzchni, które ułatwiają dezynfekcję. Również powinna być w nim jak najmniejsza ilość sprzętu i przygotowanie leku w dawce dobowej dla pacjenta odbywa się w loży laminarnej z filtrami HEPA i pionowym nawiewem. W loży klasa czystości powietrza powinna być najwyższa – A. W loży powinno panować podciśnienie i musi ona posiadać oddzielny system wyciągowy [3, 5]. Również sprzęt służący do przygotowania i transportu leków musi być wykonany z materiałów, które ułatwiają jego dezynfekcję [1].Personel medyczny biorący udział w przygotowaniach powinien być ubrany w jednorazową odzież ochronną. Do niej należą: podfoliowany fartuch ze specjalnym atestem, maseczkę, okulary oraz czepek. Zaleca się również zastosowanie podwójnej pary beztalkowych rękawiczek jednorazowych – zachodzących na mankiety fartucha – które należy zmieniać co pół godziny [3]. Jednorazowy czas pracy w boksie aseptycznym nie powinien przekraczać dwóch godzin, a w ciągu dnia w CPLC można pracować maksymalnie przez 5 godzin [3].Aby uniknąć kontaktu z aerozolami w czasie przygotowaniu leków cytotoksycznych, rekomenduje się stosowanie tak zwanych systemów bezigłowych zamkniętych lub igieł o dużej średnicy, co minimalizuje ryzyko powstania podciśnienia i wydostania się leku z ampułki [5].Cały sprzęt jednorazowego użytku, który miał kontakt z lekiem cytotoksycznym na którymkolwiek z etapów jego przygotowania, powinien być poddany utylizacji jako odpad medyczny niebezpieczny – zgodnie z obowiązującymi przepisami leku i jego transportGotowy lek należy odpowiednio oznaczyć etykietą i zapakować, tak aby był bezpieczny dla osoby, która będzie go transportowała na oddział. Ważne jest również, aby pamiętać o szczególnych warunkach przechowywania, o wrażliwości na światło czy też temperaturę [3, 5].Transport leku na oddziały powinien odbywać się możliwie najkrótszą drogą (bez dostępu osób trzecich) przez wykwalifikowany personel. Wózki do transportu powinny być łatwe w dezynfekcji [1].Postępowanie w przypadku skażenia lekiem cytostatycznymWażne jest również, aby w aptece zajmującej się przygotowywaniem dziennych dawek leków cytotoksycznych dla pacjentów, istniały procedury, mówiące o postępowaniu w przypadku przypadkowego zbicia/uszkodzenia opakowania przygotowuje się do tego celu odpowiedni zestaw, który przede wszystkim powinien zawierać środki ochrony osobistej dla osoby, która będzie sprzątała (fartuch, rękawice, maska, czepek), a także elementy odpowiedniego oznakowania miejsca skażenia, środki pomocnicze przydatne w procesie usuwania zanieczyszczenia, jak na przykład ręczniki papierowe, szufelka i tekturka, butelka z wodą, lignina, środki do dezynfekcji powierzchni i neutralizacji skażenia (70% spirytus oraz NaOH), odpowiednio oznakowane pojemniki na odpady niebezpieczne [3].Każdy zestaw powinno się zaopatrzyć w odpowiednią instrukcję z opisanymi kolejnymi krokami postępowania. Dodatkowo cały proces powinna wykonywać jedna, przeszkolona osoba, tak aby ograniczyć ryzyko narażenia postronnych obserwatorów. Po zdarzeniu pomieszczenie należy wywietrzyć i zaniechać jego używania przez kilka kolejnych godzin [3, 5].Bibliografia:Gać P, Pawlas K. Ryzyko związane z zawodową ekspozycją na preparaty cytostatyczne. Bezpieczeństwo Pracy 2010; 9: A i in. Następstwa zdrowotne pracy w narażeniu na leki cytostatyczne w grupie zawodowej pielęgniarzy i pielęgniarek. Journal of Education 2016; 6(9): O, Kemczyńska M. Postępowanie z lekiem cytotoksycznym w aptece szpitalnej. Farmacja Polska 2010; 2(66): z dnia 6. września 2001 roku. Prawo Farmaceutyczne. U. 2001 Nr 126 poz. P. Receptura cystostatyków. Aptekarz Polski; (data wejścia 12-08-2018).Kupczewska-Dobecka M i in. Aspekty higieniczne i prawne oceny narażenia zawodowego na cytostatyki. Medycyna Pracy 2018; 69(1): T, Dąbrowska AE. Leki cytostatyczne i ich kancerogenność – problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego. Współczesna Onkologia 2007; 2(11): Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej. ( 1996 nr 80 poz. 376).Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 sierpnia 2000 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej. ( 2000 nr 79 poz. 897).Autor: mgr farm. Iwona NapierałaArtykuł pochodzi z trzeciego numeru magazynu prenumeratę największego branżowego magazynu dla farmaceutów szpitalnych! zajmują leki cytostatyczne i antyproliferacyjne, czyli tak zwane chemioterapeutyki przeciwnowotworowe. Holistyczna koncepcja terapii chorób nowotworowych uwzględnia skojarzone zastosowanie metod chirur-gicznych, radioterapii oraz chemioterapii w terapii większości stanów nowotworowych. Chemioterapia Leki cytostatyczneCytostatyki to leki stosowane w leczeniu różnego rodzaju nowotworów. Używane są w chemioterapii, czyli stosowanej do lat już metodzie walki z rakiem. Przeczytaj na czym polega działanie leków cytostatycznych i jakie są ich rodzaje. Co to są cytostatyki? Początki leczenia chorób nowotworowych za pomocą substancji chemicznych przypada na pierwszą połowę XX w., choć aż do lat 60. przeważały takie metody jak naświetlania, czy zabiegi chirurgiczne. W latach 70. zaczęto stosować tzw. chemioterapię adiuwantową, czyli uzupełniającą uprzednie leczenie zabiegowe, a w latach 90. – chemioterapię celowaną – działającą przede wszystkim na komórki nowotworowe, z obniżonym wpływem na komórki zdrowe. Z terminem chemioterapii ściśle powiązany jest termin cytostatyki. Co to takiego? Otóż jest to grupa substancji, zarówno naturalnych jak i syntetycznych, działających toksycznie na komórki nowotworowe. Mimo ogromnego postępu medycyny, jaki dokonał się na przestrzeni ostatnich lat, wciąż podstawą leczenia raka są leki cytostatyczne. Chemioterapia jest ona ogólnoustrojową metodą leczenia, stosowaną wówczas, gdy w organizmie rozwija się nowotwór. Choć wpływa ona na wszystkie żywe komórki, najdotkliwiej niszczy te, które najszybciej się dzielą, czyli właśnie komórki nowotworowe. Cytostatyki stosowane są w chemioterapii i podawane różnymi sposobami. Ich najbardziej ogólna zasada działania polega na zaburzaniu cyklu komórkowego oraz hamowaniu podziału komórek, dzięki czemu proces rozwoju nowotworu zostaje spowolniony lub zatrzymany. Oprócz tego, co to są leki cytostatyczne, warto wiedzieć, kiedy się je podaje. Mogą one stanowić samodzielny model terapeutyczny lub towarzyszyć innym metodom, np. radioterapii, czy zabiegom chirurgicznym. Choć definicja cytostatyków wydaje się prosta, ich przykładów jest bardzo wiele, chociażby ze względu na ogromną różnorodność zawartych w nich substancji. Dziś leki przeciwnowotworowe, szczególnie te nowoczesne, coraz precyzyjniej ukierunkowane są na niszczenie komórek rakowych, z jak najmniejszą szkodą dla komórek i tkanek zdrowych. Współcześnie stosuje się też szereg leków wspomagających przy chemioterapii, by pacjent pozostawał w dobrej kondycji ogólnej, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, co ma ogromne znaczenie dla skuteczności walki z chorobą. Jak działają leki cytostatyczne? Każda żywa komórka ludzkiego organizmu przechodzi swój cykl, w którym się pomnaża. Jest to tzw. cykl komórkowy. Składa się on z sześciu faz: G₁ (interfaza) – młoda komórka rośnie w intensywny sposób, S (replikacja DNA) – kod DNA zostaje podwojony, by do nowych komórek mogła zostać przekazana identyczna informacja genetyczna, G₂ - komórka przygotowuje się do podziału, M (mitoza) – podział jądra komórkowego na dwa jądra potomne, C (cytokineza) – podział cytoplazmy komórkowej, G₀ (faza spoczynku) – w niej komórki zaprzestają aktywności podziałowej. Komórki nowotworowe również ulegają takim podziałom, ale w ich przypadku procesy te zachodzą szybciej niż w komórkach zdrowych. Działanie cytostatyków polega na hamowaniu cyklu komórkowego – a jako że w komórkach nowotworowych jest on bardziej intensywny – również proces jego hamowania jest bardziej dotkliwy. Zatem, odpowiadając na pytanie jak działają cytostatyki, można stwierdzić, że spowalniają one proces chorobowy, zatrzymując namnażanie komórek nieprawidłowych. Skład cytostatyków warunkuje sposób, w jaki osiągają one swój cel. W zależności więc od tego, z czego leki cytostatyczne są zrobione, hamują one podział komórek w różnych fazach i różnymi metodami. Podawanie leków cytostatycznych. W jakiej postaci występują? Czy leki cytostatyczne podaje się wyłącznie w szpitalu? Nie, podawanie cytostatyków może odbywać się zarówno w szpitalu, jak i w przychodni, gabinecie lekarskim, ale i w domu. Wiele zależy od tego, w jakiej postaci one występują i jakie ich podawanie zaleci lekarz prowadzący. Najczęściej aplikuje się je drogą parenteralną, czyli pozajelitową – poprzez iniekcje podskórne lub wlewy dożylne. Zarówno przygotowanie leków cytostatycznych, jak i ich podawanie musi odbywać się w szczególnych warunkach, bezpiecznych zarówno dla pacjenta, jak i personelu medycznego. Leki cytostatyczne mogą wywoływać szereg groźnych dla zdrowia skutków ubocznych, dlatego ich dawkowanie zawsze musi być zgodne z zaleceniami lekarza specjalisty. W przypadku wlewów to personel medyczny pilnuje, by odpowiednia dawka leku trafiła do organizmu pacjenta. Inaczej jest jednak z cytostatykami w tabletkach, które pacjent zażywa samodzielnie. Ich dawkowanie zawsze musi być fachowo dobrane przez lekarza. Osoba zażywająca cytostatyki doustne musi być pod stałą kontrolą i regularnie wykonywać zlecane badania. Podział leków cytostatycznych i ich rodzaje W ogólnym podziale leków przeciwnowotworowych cytostatyki stanowią jedną z grup (obok leków hormonalnych, ukierunkowanych molekularnie i stymulujących układ immunologiczny). Podział cytostatyków natomiast dokonany jest ze względu na ich budowę oraz mechanizm działania. Wszystkie leki przeciwnowotworowe farmakologia umieściła w oficjalnej Klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej ATC pod symbolem L, natomiast wszelkie rodzaje cytostatyków oznaczone są w niej symbolem L01. Podział leków cytostatycznych w Klasyfikacji ATC obejmuje: L01A – cytostatyki alkilujące – działają one tworząc wiązania chemiczne z grupami funkcyjnymi cząsteczek istotnymi dla prawidłowego funkcjonowania komórek nowotworowych, co upośledza jej podstawowe procesy życiowe; L01B – antymetabolity – przypominając związki chemiczne ważne dla prawidłowego funkcjonowania komórki nowotworowej, tworzy w niej fałszywe struktury i hamuje jej podział; L01C – alkaloidy roślinne i inne związki pochodzenia naturalnego; L01D – antybiotyki cytostatyczne i związki pochodne; L01E – inhibitory kinazy białkowej; L01F – przeciwciała monoklonalne oraz przeciwciała skoniugowane z cytostatykami; L01X – pozostałe leki przeciwnowotworowe. Wśród grup tych występują tzw. cytostatyki emetogenne, czyli wywołujące skutek uboczny w postaci nudności i wymiotów. Na podstawie potencjału emetogennego również dokonuje się podziału leków cytostatycznych na cztery grupy. Zagrożenia przy przyjmowaniu cytostatyków. Jakie są skutki uboczne? Przyjmowanie wszelkich leków o silnym działaniu nigdy nie pozostaje bez wpływu na ogólne zdrowie pacjenta. Wiele substancji aktywnych skutecznie hamujących różne procesy chorobowe wpływa negatywnie na komórki, tkanki czy całe układy ludzkiego organizmu. Jakie zagrożenia niosą cytostatyki? Ta grupa leków charakteryzuje się szczególnie negatywnym wpływem na żywe komórki, niszcząc je, hamując ich rozwój i zaburzając naturalny cykl. Aby zatem dbać o bezpieczeństwo, cytostatyki muszą być odpowiednio dawkowane. Zbyt duże dawki destrukcyjnie wpływają na organizm, natomiast zbyt małe mogą okazać się nieskuteczne w leczeniu. Jakie skutki uboczne wywołują cytostatyki? Do najczęstszych należą wspomniane już nudności i wymioty, dlatego pacjentom chorującym na nowotwory często przy chemioterapii podaje się również leki przeciwwymiotne. Innym powszechnym objawem niepożądanym przy przyjmowaniu cytostatyków jest nadmierna utrata włosów, choć współcześnie dostępne są nowoczesne metody zapobiegające łysieniu w niektórych przypadkach. Inne występujące niekiedy niepożądane działania cytostatyków to: anemia i inne zaburzenia w morfologii krwi, znaczące obniżenie odporności organizmu, zaburzenia płodności, uszkodzenie nerek. Choć stosowanie leków cytostatycznych niesie za sobą różne zagrożenia, w przypadku rozwijającej się choroby nowotworowej ich przyjmowanie może być absolutnie konieczne. Choroba nieleczona wywołuje znacznie poważniejsze konsekwencje niż chemioterapia. W Klasyfikacji ATC znaleźć można nie tylko podział leków cytostatycznych. Wykaz konkretnych substancji w obrębie każdej z grup również jest w niej dostępny. Choć pełna lista cytostatyków jest bardzo długa, można wymienić niektóre ich przykłady powiązane z leczeniem konkretnych postaci nowotworów: ostra białaczka szpikowa - Amsakryna, rak jelita grubego - Bewacizumab, Cetuksymab, przewlekła białaczka limfocytowa - Chlorambucyl, chłoniaki nieziarnicze - Cyklofosfamid, czerniak złośliwy - Dakarbazyna, rak piersi - Eksmestan, Reuprorelina, rak płuca - Erlotynib, rak gruczołu krokowego - Flutamid, rak jajnika - Goserelina, rak odbytu - Irynotekan, szpiczak mnogi - Melfalan, rak żołądka - Mitomycyna. Powyższa lista prezentuje jedynie przykłady leków przeciwnowotworowych i ich zastosowania. O terapii konkretnymi preparatami zawsze decyduje lekarz i należy bezzwłocznie rozpocząć zalecone przez niego leczenie. Tylko specjalista, na podstawie kompletu badań oraz pełnego obrazu klinicznego pacjenta, może zdecydować, który z długiego wykazu cytostatyków będzie najskuteczniejszy w danym przypadku. Bibliografia: O. Fedorowicz, M. Kempczyńska, Postępowanie z lekiem cytotoksycznym w aptece szpitalnej, w: Farmakologia Polska, 2010, 66(2): 136-140 [ W. Łyskawa, Chemioterapia w leczeniu choroby nowotworowej i jej neurotoksyczność, w: Anestezjologia i Ratownictwo 2009; 3: 80-87 [ W. Janiec (red), Kompendium farmakologii Wydanie II, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006 T. Dąbrowski, E. A. Dąbrowska, Leki cytostatyczne i ich kancerogenność – problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego, w: Współczesna Onkologia (2007) vol. 11; 2 (101–105) K. Jeziorski, Leki stosowane w farmakoterapii nowotworów przewodu pokarmowego, w: Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 1, 9–16 Fazy cyklu komórkowego, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki [
Leki cytostatyczne, cytostatyki, leki cytotoksyczne, leki przeciwnowotworowe to grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działająca toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami. Leki te uszkadzają jednak także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki (szpik
Fot: Pixabay / Cytostatyki to specjalistyczna grupa leków stosowanych w leczeniu nowotworów. To właśnie one wykorzystywane są do chemioterapii. Leczenie wymaga przestrzegania wielu zasad, często jest skuteczne, niestety zazwyczaj powoduje wiele skutków ubocznych. Cytostatyki są lekami stanowiącymi podstawową metodę leczenia nowotworów rozsianych, a także metodę wspomagającą leczenie nowotworów rozwijających się miejscowo z obecnością dalekich przerzutów. Wykorzystanie naturalnych i syntetycznych cytostatyków w celach leczniczych określa się mianem chemioterapii. Od czego zależy skuteczność leczenia? Czy wszystkie cytostatyki działają tak samo? Jakie są skutki uboczne stosowania cytostatyków? Jak działają cytostatyki? Każda dzieląca się komórka przechodzi przez określony cykl podziału komórkowego. W każdym cyklu komórkowym zachodzą 4 następujące po sobie fazy - G1 (od początku podziału do momentu syntezy DNA), S (faza syntezy DNA, czyli materiału genetycznego), G2 (od syntezy DNA do właściwego podziału komórki), M (faza mitozy, w efekcie której z jednej komórki pierwotnej powstają dwie potomne komórki o tej samej ilości materiału genetycznego). Dotyczy to zarówno komórek prawidłowych, zdrowych, jak i nowotworowych. Podstawową różnicą pomiędzy prawidłową tkanką a komórkami nowotworowymi jest ich inwazyjny wzrost o dużej intensywności procesów podziałowych. Wzrost ten jest zupełnie niekontrolowany. Cytostatyki (leki cytostatyczne, leki cytotoksyczne, przeciwnowotworowe) to leki działające toksycznie na komórki nowotworowe. Wynika to z ich powinowactwa do szybko dzielących się komórek. Niestety, nie tylko komórki nowotworowe wykazują intensywne tempo wzrostu, ale także niektóre prawidłowe komórki, co w konsekwencji skutkuje toksycznością cytostatyków wobec zdrowych tkanek. Dotyczy to przede wszystkim szpiku kostnego, nabłonków (w szczególności przewodu pokarmowego), komórek rozrodczych oraz komórek immunokompetentnych układu chłonnego. Leki przeciwnowotworowe można podzielić na 3 klasy: Nieswoiste. Swoiste dla cyklu - niszczą komórki znajdujące się w określonym cyklu komórkowym. Należą tu wszystkie leki alkilujące oraz antybiotyki cytostatyczne z wyjątkiem bleomycyny. Swoiste dla fazy - niszczące komórki znajdujące się w określonej fazie cyklu komórkowego. Zalicza się tu antymetabolity, hydroksykarbamid i prokarbazynę działające na fazę S, alkaloidy i taksoidy działające na fazę M, a także wiele innych leków działających wybiórczo na fazy G1 czy G0. Zasady leczenia cytostatykami: Leczenie powinno być wdrożone jak najszybciej, we wczesnym okresie choroby. Kiedy liczba komórek nowotworowych jest mała, wrażliwość na chemioterapię jest większa, a tym samym wzrasta szansa na przeżycie chorego. Skuteczniejsza jest chemioterapia wielolekowa niż stosowanie tylko jednego środka. Powinno się łączyć cytostatyki o różnym mechanizmie działania i różnych skutkach ubocznych, by uniknąć kumulacji działania toksycznego. Powinno się stosować maksymalne tolerowane dawki cytostatyków w cyklach z krótkimi przerwami. Ich działanie jest wtedy zdecydowanie większe niż stosowanie małych dawek w sposób ciągły. Celem leczenia jest zniszczenie jak największej liczby komórek nowotworowych przy jak najmniejszych uszkodzeniach zdrowych tkanek. Cytostatyki - podział, rodzaje Antybiotyki cytostatyczne - zalicza się tu antracykliny I i II generacji, a także inne antybiotyki. Ich działanie polega na wiązaniu się z DNA, tworzeniu wolnych rodników, rozrywaniu i utrzymaniu DNA w formie fragmentarycznej. Środki alkilujące - głównym mechanizmem cytotoksycznego działania związków alkilujących i bezpośrednią przyczyną śmierci komórki jest uszkodzenie biologicznej aktywności DNA. Działają na wszystkie fazy cyklu komórkowego. Ze względu na brak wybiórczości cytotoksycznego działania na komórki szybko dzielące się, poza niszczeniem szybko proliferujących komórek nowotworowych, uszkadzają również tkanki zdrowe - tkanki układu krwiotwórczego szpiku, układu chłonnego, tkanki nabłonkowe, komórki rozrodcze. Inhibitory topoizomerazy - topoizomerazy I i II są jądrowymi enzymami niezbędnymi dla prawidłowej funkcji DNA i życia komórki. Enzymy te mogą stanowić miejsce działania niektórych leków przeciwnowotworowych, które tworząc z nimi odpowiednie kompleksy, uniemożliwiają przeżycie komórkom nowotworowym. Antymetabolity kwasu foliowego, pirymidyn, puryn, analogi nukleozydów - jako strukturalne analogii enzymów czy metabolitów naturalnie występujących w układach biologicznych - hamują konkurencyjnie reakcje enzymatyczne lub zostają wbudowane zamiast naturalnego metabolitu w miejsce jednostki budulcowej, niezbędnej do prawidłowych procesów życiowych komórki. Komórki nowotworowe, poprzez szybszy cykl podziałowy, zużywają więcej metabolitów niż komórki zdrowe i dlatego cytostatyki o działaniu antymetabolicznym są dla komórek nowotworowych bardzo toksyczne. Niestety, również wykazują toksyczność wobec komórek zdrowych. Alkaloidy - bardzo zróżnicowana grupa pod kontem działania i stopnia nasilenia skutków ubocznych. Taksoidy - wprowadzone jako nowa grupa leków, rokująca dużą skutecznością. Hamują depolimeryzację mikrotubuli, niezbędnej do prawidłowej czynności komórki i uniemożliwiającą podział komórek. Lignany. Hormony. Cytostatyki - działania niepożądane Najważniejsze działania niepożądane cytostatyków wynikają z niszczenia zdrowych tkanek. Wywołują więc pancytopenię (widoczne w morfologii krwi obniżone wartości składników morfotycznych, jak erytrocyty, leukocyty, płytki krwi), skazę krwotoczną, wywołaną małopłytkowością, łysienie, osłabienie odporności, nadżerki i owrzodzenia błon śluzowych, uszkodzenie komórek układu rozrodczego, a w efekcie zaburzenia spermatogenezy, miesiączkowania. Ponadto objawy ogólnoustrojowe jak osłabienie, nudności, wymioty, biegunka, często towarzyszą leczeniu przeciwnowotworowemu. Zobacz film: Gen BRCA a nowotwory. Źródło: 36,6 Czy artykuł okazał się pomocny? Oceniano ryzyko wystąpienia białaczki i chłoniaków nieziarniczych w następstwie ekspozycji na leki cytostatyczne. Wobec niedostatku danych ekspozycyjnych do grupy zakwalifikowano osoby zatrudnione przynajmniej przez 6 mies. w oddziałach, w których przygotowywano i podawano leki w czasie godzin pracy lekarza.
Cytostatic drugs, Cytostatic drugs, Cytostatic drugs, but above all to increase the safety of its above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performancebut above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance. but above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance. but above all to increase the safety of its above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance, but above all to increase the safety of its performance [1]. However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells [2].For this reason, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells [3].However, this action is not selective and also disrupts healthy cellsHowever, this action is not selective and also disrupts healthy cells, However, this action is not selective and also disrupts healthy cells [4].However, this action is not selective and also disrupts healthy cells, that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel. that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel. that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel. that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel, that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel, that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel, that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnel [5].that the medicine will be prepared based on the expertise of educated medical personnelBiomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel, Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel. Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel, Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel. Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel, Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel [1].Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel. Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel, Biomonitoring deals with the issue of the influence of cytostatics on medical personnel. The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established, The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established [6].The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established, The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established, The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established (The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established, The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established) [3, 6]. The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established, The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been established [6].The breakpoint parameters for the active substances of anticancer drugs have also not been establishedExposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation. Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation [6].Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation. Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation. Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, Exposure to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their to cytostatic drugs is associated with every element of the process leading to their preparation, by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract (by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract) [1, 6].by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tractby direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract. by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract, by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract. by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract. by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract, by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract, by direct inhalation of the aerosol or drug dust during its preparation and through the gastrointestinal tract, headache and dizziness, increased hair loss, increased hair loss, increased hair loss, increased hair loss, increased hair loss. increased hair loss [2, 6].increased hair loss, increased hair loss. increased hair loss, increased hair loss. increased hair loss [2, 3]. The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself. The risk is not only related to the contact itself (The risk is not only related to the contact itself. 1)Table 1. The risk is not only related to the contact itself [7]The risk is not only related to the contact itselfCytostatic drugsThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itself, Some sources recommend 300-600 mg acetylsalicylic acid twice a day, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfSome sources recommend 300-600 mg acetylsalicylic acid twice a day, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, Some sources recommend 300-600 mg acetylsalicylic acid twice a day, The risk is not only related to the contact itself, Some sources recommend 300-600 mg acetylsalicylic acid twice a day, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itself, Some sources recommend 300-600 mg acetylsalicylic acid twice a day, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itselfThe risk is not only related to the contact itself5-The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itself, 6-The risk is not only related to the contact itself, methotrexate, The risk is not only related to the contact itself, The risk is not only related to the contact itselfRisk minimization - legal regulations and proceduresRisk minimization - legal regulations and procedures, Risk minimization - legal regulations and procedures, Risk minimization - legal regulations and procedures, Risk minimization - legal regulations and procedures. Prof. J. Risk minimization - legal regulations and procedures [6]. From 1996 Risk minimization - legal regulations and procedures, Risk minimization - legal regulations and procedures (Risk minimization - legal regulations and procedures 31. of August 2000 year). This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons.. This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons. [2, 8, 9].This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., w 2016 This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons., This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons.. This document imposes an obligation on the employer to provide employees working on the preparation of cytostatics with appropriate protective clothing - aprons.. Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners (Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners). Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners, Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners, Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners [6].Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners. Safe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy PractitionersSafe handling of potentially harmful preparations is also described in the Guide of the International Society of Oncology Pharmacy Practitioners, qualified and well-trained team, qualified and well-trained team. qualified and well-trained and well-trained team, qualified and well-trained team, qualified and well-trained team, qualified and well-trained team. qualified and well-trained team. qualified and well-trained team:qualified and well-trained teamqualified and well-trained teamqualified and well-trained teamqualified and well-trained teamchronic dermatoses (chronic dermatoses)chronic dermatoseschronic dermatoseschronic dermatoses 18 years [1, 3]chronic dermatoseschronic dermatoseschronic dermatoses, chronic dermatoses, chronic dermatoses. chronic dermatoses, chronic dermatoses. chronic dermatoses, chronic dermatoses, in which preparations are prepared in daily doses. Thanks to that, in which preparations are prepared in daily doses. in which preparations are prepared in daily which preparations are prepared in daily doses, in which preparations are prepared in daily doses. in which preparations are prepared in daily doses attention! in which preparations are prepared in daily doses, in which preparations are prepared in daily which preparations are prepared in daily dosesin which preparations are prepared in daily doses, in which preparations are prepared in daily doses. Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory (Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory). Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory, Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory, Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory. Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory 10-20 Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory. Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory, Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory. Therefore, it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug it should take place in a specially separated room called the Central Cytotoxic Drug Laboratory. In the box, the air purity class should be the highest - A. In the box, the air purity class should be the highest - A [3, 5]. In the box, the air purity class should be the highest - A, In the box, the air purity class should be the highest - A [1].In the box, the air purity class should be the highest - A. In the box, the air purity class should be the highest - A: In the box, the air purity class should be the highest - A, In the box, the air purity class should be the highest - A, In the box, the air purity class should be the highest - A. In the box, the air purity class should be the highest - A [3]. One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours, One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours 5 hours [3].One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours, One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours, One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours [5].One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours, One-off working time in the aseptic box should not exceed two hours, One-off working time in the aseptic box should not exceed two working time in the aseptic box should not exceed two hoursThe finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged. The finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged [3, 5].The finished medicine should be properly labeled and packaged (The finished medicine should be properly labeled and packaged) The finished medicine should be properly labeled and packaged. The finished medicine should be properly labeled and packaged [1].The finished medicine should be properly labeled and packagedThe finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged, The finished medicine should be properly labeled and packaged, about dealing with accidental breakage / damage to the drug dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging (about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging), about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging, about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging (70% about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging), about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging [3].about dealing with accidental breakage / damage to the drug packaging. Additionally, the entire process should be performed by one, Additionally, the entire process should be performed by one, Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one [3, 5].Bibliography:Additionally, the entire process should be performed by one, Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one 2010; 9: A et al. Health consequences of work in exposure to cytostatic drugs in the occupational group of nurses. Journal of Education 2016; 6(9): O, Kemczyńska M. Handling a cytotoxic drug in a hospital pharmacy. Pharmacy Poland 2010; 2(66): 6. September 2001 year. which hinders the full-range provision of pharmaceutical services and significantly affects the process of providing health services. U. 2001 No 126 item. the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one; (Additionally, the entire process should be performed by one 12-08-2018).Kupczewska-Dobecka M i in. Hygienic and legal aspects of occupational exposure to cytostatics. Occupational Medicine 2018; 69(1): the entire process should be performed by one, Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one. Additionally, the entire process should be performed by one 2007; 2(11): the entire process should be performed by one 19 June 1996 r. Additionally, the entire process should be performed by one, Additionally, the entire process should be performed by one. (OJ. 1996 No. 80 item. 376).Regulation of the Minister of Health of 31 of August 2000 r. amending the regulation on health and safety at work in preparation, Additionally, the entire process should be performed by one. (OJ. 2000 No. 79 item. 897).Author: mgr farm. Iwona Napierałaamending the regulation on health and safety at work in preparationamending the regulation on health and safety at work in preparation!
organizacyjnych zakładów opieki zdrowotnej, w których leki cytostatyczne są stosowane. § 2. Czynności związane z przygotowaniem leków cytostatycznych przed ich podaniem powinny być dokonywane w wydzielonym pomieszczeniu. § 3. 1. Pomieszczenia, w których przygotowuje się leki cytostatyczne, powinny być
LEKI CYTOSTATYCZNE Leki cytostatyczne są to leki stosowane przede wszystkich w terapii nowotworów, transplantologii do wywoływania immunosupresji, ale również w leczeniu niektórych chorób dermatologicznych i reumatologicznych o podłożu autoimmunologicznym, gdzie mamy do czynienia z bardzo ciężkim ich przebiegiem. Leki cytotoksyczne są środkami niewybiórczo niszczącymi chore komórki, stąd ich bardzo duża toksyczność dla całego organizmu. Z punktu widzenia farmakologii są to leki o różnym mechanizmie działania i pochodzeniu, mogą to być środki alkilujące, antymetabolity kwasu foliowego, analogi puryn i pirymidyn, alkaloidy, antybiotyki cytostatyczne, enzymy, hormony, przeciwciała monoklonalne i inne. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zakwalifikowała 25 substancji czynnych leków cytostatycznych pod względem rakotwórczości: 9 do grupy 1 czynników rakotwórczych dla ludzi, 8 do grupy 2A czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi i 8 do grupy 2B czynników przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi. Skutki zdrowotne zawodowego narażenia na cytostatyki: efekty działania toksycznego (uszkodzenie wątroby, zwiększona zapadalność na choroby krwi, zapalenie wątroby, nerek, układu oddechowego, skóry, owrzodzenia błony śluzowej nosa, nasilenie wypadania włosów); wpływ na układ reprodukcyjny (zwiększona częstość poronień samoistnych i wad wrodzonych, zaburzenia miesiączkowania, zwiększone ryzyko niepłodności i martwych urodzeń); działanie alergizujące (pokrzywka kontaktowa, kontaktowe zapalenie skóry. Sporadycznie dochodzi do uczulenia układu oddechowego i wystąpienia astmy oskrzelowej czy alergicznego nieżytu nosa); działanie rakotwórcze (pojedyńcze przypadki ostrej białaczki mieloblastycznej, przewlekłej białaczki szpikowej i ziarnicy złośliwej u personelu medycznego). Narażenie Do narażenia pracownika na kontakt z lekami cytotoksycznymi może dojść głównie na drodze bezpośredniego kontaktu ze skórą, poprzez inhalację substancji w postaci pyłu lub mgły, bardzo rzadko poprzez przypadkowe nakłucie skóry (głównie podczas przygotowywania leków) lub w trakcie sprzątania lub usuwania odpadów po przygotowaniu cytostatyku. Narażenie dotyczy grup zawodowych: pielęgniarki, lekarze, lekarze weterynarii farmaceuci, salowi i członkowie ekip sprzątających, pracownicy pralni itp. Do czynności o szczególnym ryzyku należą: manipulowanie skażonymi fiolkami, rekonstytucja sproszkowanego lub liofilizowanego leku, jego rozcieńczanie, usuwanie powietrza ze strzykawki, naważanie leku do kapsułek, przeliczanie tabletek z opakowań wielodawkowych do opakowań jednostkowych, praca z urządzeniami do przygotowywania dawek indywidualnych dla pacjenta, rozdrabnianie tabletek, kontakt ze skażonymi powierzchniami, czyszczenie i dekontaminacja. Zasady bezpiecznej pracy z lekami cytostatycznymi zawiera Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej ( 1996 nr 80 poz. 376 ze zm.) Czynności związane z przygotowaniem leków cytostatycznych przed ich podaniem powinny być dokonywane w wydzielonym pomieszczeniu. Pomieszczenie, w którym przygotowuje się leki: powinny być wyposażone w lożę laminarną do pracy z lekami cytostatycznymi, powinno znajdować się wydzielone miejsce na środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zniszczenia (rękawiczki, fartuchy, czepki lub maski) i oczyszczenia (okulary), nie mogą być usytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie pomieszczeń służących do przechowywania środków spożywczych oraz przyrządzania i spożywania posiłków, a także przy ciągach komunikacyjnych służących do ruchu pacjentów i odwiedzających. Szczegółowe zasady postępowania przy przygotowywaniu i podawaniu leków cytostatycznych: podczas otwierania ampułki z lekiem oraz nabierania leku do strzykawki należy ampułkę przykryć jałowym gazikiem zwilżonym w spirytusie w celu uniknięcia skaleczenia i skażenia skóry wyciekającym płynem, w razie gdy przed iniekcją zaistnieje potrzeba usunięcia powietrza ze strzykawki, należy na zakończenie igły umocowanej na strzykawce trzymanej pionowo nałożyć w sposób jałowy sterylny gazik w celu zapobieżenia rozpylaniu leku; po usunięciu powietrza, przed wykonaniem iniekcji u pacjenta, igłę należy zmienić, podczas dzielenia leków tabletkowych nie należy dopuszczać do rozprzestrzeniania ich pyłu lub drobin oraz nie wolno dotykać ich gołą ręką, miejsce skażone lekami należy dokładnie zmyć oraz oczyścić gazą lub ligniną zwilżoną wodą, a następnie osuszyć przez wytarcie; przy ewentualnym skażeniu skóry, błon śluzowych i oczu należy spłukać je za pomocą dużej ilości wody. instrukcje zawierające zasady postępowania przy przygotowywaniu i podawaniu leków cytostatycznych powinny zostać umieszczone w miejscach, w których leki cytostatyczne są przygotowywane przed podaniem. Zasady bezpiecznej pracy : niedozwolone jest spożywanie posiłków oraz palenie tytoniu w pomieszczeniach, w których przechowuje się leki cytostatyczne lub odbywa się ich przygotowanie i podawanie, przy wykonywaniu czynności polegających na rozpuszczaniu i podawaniu leków cytostatycznych należy przestrzegać zaleceń producenta leku, w szczególności dotyczących stosowania środków ochrony indywidualnej: rękawiczek, fartuchów, okularów, czepków i masek, sprzęt medyczny używany do podawania leków cytostatycznych, w szczególności strzykawki, zestawy do przetoczeń, pompy infuzyjne, powinien być szczelny, zapewniający niewydostawanie się leku na zewnątrz, strzykawki, dreny, zbiorniki oraz inny sprzęt medyczny używany podczas pielęgnacji chorych leczonych lekami cytostatycznymi, w razie gdy nie jest możliwe jego odkażanie, powinien być jednorazowego użytku, pościel oraz bielizna chorych leczonych lekami cytostatycznymi powinna być zmieniana codziennie. odzież ochronna pracowników przygotowujących oraz podających leki cytostatyczne powinna być jednorazowego użytku. Szczególne zasady bezpieczeństwa ! niedozwolone jest zatrudnianie przy pracy z lekami cytostatycznymi kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią. osoby pracujące w kontakcie z lekami cytostatycznymi nie mogą wykonywać czynności, podczas których będą narażone na promieniowanie jonizujące. W zakładach istniejących w dniu wejścia w życie niniejszego rozporządzenia i posiadających w pomieszczeniach, w których przygotowuje się leki cytostatyczne, wentylację mechaniczną zapewniającą 10-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny i dygestorium, dopuszcza się stosowanie tej wentylacji i dygestorium. Badania profilaktyczne pracowników Zgodnie z rozporządzeniem Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy ( 2016 poz. 2067) badanie profilaktyczne osób zawodowo narażonych na cytostatyki obejmuje ogólne badanie lekarskie ze zwróceniem uwagi na wątrobę i skórę oraz wykonanie takich badań laboratoryjnych, jak morfologia z rozmazem, badania czynności wątroby i badanie ogólne moczu. Przeprowadzanie badań okresowych zaleca się, co najmniej raz na 4 lata. Do pracy w narażeniu na cytostatyki nie powinny być kwalifikowane: kobiety w ciąży kobiety w okresie karmienia piersią kobiety w wieku rozrodczym, po przebytych poronieniach, planujące ciążę kobiety w wieku rozrodczym, po przebytej ciąży pozamacicznej osoby narażone zawodowo na promieniowanie jonizujące osoby odsunięte z powodu zmian w układzie krwiotwórczym od pracy w narażeniu na promieniowanie jonizujące osoby z zaburzeniami hematologicznymi, tj. leukopenią, małopłytkowością, chorobami rozrostowymi układu krwiotwórczego osoby z chorobami wątroby i nerek, zaburzającymi funkcję tych narządów Pomiary środowiska pracy Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( z 2018 r. poz. 1286) ustalono najwyższe dopuszczalne stężenia dla: Metotreksat (kwas (S)-2-(4-{[(2,4-diaminopterydyn-6ylo)metylo]metyloamino} benzamido) pentanodiowy) Frakcja wdychalna z wartością NDS – 0,001 mg/m3 z oznakowaniem wyrazem „skóra” Substancja ta jest stosowana jako lek cytostatyczny podawany w infuzjach lub doustnie. W zawodowym narażeniu na cytostatyki można mówić na 2 etapach ich zastosowania, tj. podczas procesów wytwarzania chemioterapeutyków oraz podczas ich stosowania w codziennej praktyce leczniczej oddziałów szpitalnych, przede wszystkim tych, na których leczeni są pacjenci chorujący na choroby nowotworowe. Główne skutki działania metotreksatu po podaniu dożołądkowym, domięśniowym lub dożylnym, obejmują: zahamowanie czynności szpiku kostnego, działanie hepatotoksyczne oraz upośledzenie płodności. Cyklofosfamid Wartość NDS – 0,01 mg/m3 z oznakowaniem wyrazem „skóra” Substancja ta ma działanie cytostatyczne i immunosupresyjne, stosowana jest w leczeniu różnych typów nowotworów. Przy produkcji cyklofosfamidu głównymi drogami narażenia zawodowego jest układ oddechowy i skóra. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała cyklofosfamid do grypy 1, tj. związków rakotwórczych dla ludzi. W Unii Europejskiej cyklofosfamid został zaklasyfikowany jako związek rakotwórczy kategorii 1A i mutagenny kategorii 2B. Rakotwórczość / mutagenność leków cytostatycznych, a obowiązki pracodawcy Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy ( z 2016 r. poz. 1117) za substancje rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy uznaje się wszystkie substancje chemiczne i ich mieszaniny spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem CLP bez względu na to, czy zostały wymienione w wykazie klasyfikacji zharmonizowanej stanowiącym załącznik VI do tego rozporządzenia. Ostateczną odpowiedzialność za klasyfikację substancji ponosi jej producent lub importer. Szereg leków cytostatycznych (cisplatyna, cyklofosfamid, doksorubicyna cyklosporyna, azatiopryna, melfalan i inne) jest klasyfikowanych przez producentów jako rakotwórcze kategorii 1A lub 1B i jako takie należy je rozpatrywać również jako kancerogeny zawodowe. Należy pamiętać, że substancja chemiczna, która nie posiada klasyfikacji zharmonizowanej może zostać inaczej zaklasyfikowana przez różnych producentów. Dlatego też należy opierać się na klasyfikacji dostarczonej wraz z substancją przez swojego bezpośredniego dostawcę, a wszelkie wątpliwości wyjaśniać w ramach wymiany informacji w łańcuchu dostaw właściwym dla tej substancji. Ponadto powinna być sporządzona karta charakterystyki dla wszystkich cytostatyków, które zostały sklasyfikowane i oznakowane zgodnie z rozporządzeniem CLP. Należy pamiętać, że dla gotowych produktów leczniczych nie ma wymogu dostarczania kart charakterystyki, chociaż zgodnie z wiedzą toksykologiczną mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi. W przypadku cytostatyków spełniających kryteria klasyfikacji rakotwórczości lub mutagenności kategorii 1A lub 1B określonych w rozporządzeniu CLP pracodawca powinien: prowadzić rejestr pracowników narażonych na te czynniki rakotwórcze, rejestr prac, wpisywać w skierowanie na badania profilaktyczne narażenie na te czynniki szkodliwe oraz do 15 stycznia każdego roku przekazywać do PIP i PIS „ Informacje o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym”. Przypadku dostępnych metod badania środowiska pracy i określonych najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji należy dokonywać pomiarów na stanowiskach pracy. Więcej wskazówek i wyjaśnień w artykule „Aspekty higieniczne i prawne oceny narażenia zawodowego na cytostatyki” pod linkiem: Qeq7KI.
  • o0644m5wi8.pages.dev/86
  • o0644m5wi8.pages.dev/144
  • o0644m5wi8.pages.dev/156
  • o0644m5wi8.pages.dev/99
  • o0644m5wi8.pages.dev/137
  • o0644m5wi8.pages.dev/240
  • o0644m5wi8.pages.dev/70
  • o0644m5wi8.pages.dev/333
  • o0644m5wi8.pages.dev/111

    • leki cytostatyczne i ich kancerogenność